Το σύνολο σχεδόν των κατοίκων ή των επισκεπτών της Νάξου θεωρεί ότι ο Άγιος Νικόδημος είναι ο πολιούχος του νησιού και η 14η Ιουλίου είναι η …εορτή των εορτών για τη Νάξο. Όμως, κάνουν λάθος. Κι αυτό γιατί η γιορτή της Χώρας δεν είναι άλλη από την θεομητορική εορτή των Εισόδων της Θεοτόκου την 21η Νοεμβρίου. Μία εορτή που έχει ως σημείο αναφοράς τον Ιερό Ναό της Παναγίας της Χρυσοπολίτισσας, που είναι άλλωστε και η πολιούχος της Χώρας της Νάξου και στη συνέχεια η μεταφορά των εορταστικών εκδηλώσεων στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό της Ζωοδόχου Πηγής. Κάτι που αναμένεται να γίνει σήμερα και αύριο με αποκορύφωμα την λιτανευτική μεταφορά της εικόνας της Παναγίας της Χρυσοπολίτισσας από τον Μητροπολιτικό Ναό (όπου εκεί φυλάσσεται) στον εορτάζοντα φερώνυμο Ναό, τη παραμονή της εορτής με τη τέλεση σειρά ιερών ακολουθιών προθέτουν ένα μοναδικό τόνο κατάνυξης στην εορτή. Μάλιστα, σύμφωνα με τα έθιμα στους προσκυνητές το βράδυ της παραμονής θα προσφερθούν λουκούμια και ρακή ενώ μετά την τέλεσης της Αρχιερατικής Θείας Λειτουργίας αύριο το πρωί θα πραγματοποιηθεί η καθιερωμένη λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας στους κεντρικούς (και μη) δρόμους της παραλίας ….

Το Θαύμα

Αυτό όμως που οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν είναι το θαύμα που έγινε το 1762 ανήμερα της γιορτής της Παναγίας και μας το γνωστοποιεί ο «Ορεινός Αξώτης» μέσω ενός δημοσιεύματος στην εφημερίδα «Φωνή Νάξου – Πάρου» του 1928 και το οποίο υπογράφεται από τον Γιώργο Βαρδή. Και εκεί διαβάζουμε ότι «Η ασθένεια εμφανίστηκε στην Νάξο τα μέσα του Σεπτεμβρίου του 1762. Τις παραμονές του Σταυρού κατέπλευσε στη Νάξο το τούρκικο ιστιοφόρο ‘’ΜΠΑΦΡΑ’’ με φορτίο που προοριζόταν για την Σμύρνη και προερχόταν από τη Γιάφα της Παλαιστίνης . Στο πλοίο βρισκόταν και μερικοί χωροφύλακες Τούρκοι που ερχόταν από τη Ρόδο για να ενισχύσουν τη φρουρά του καϊμακάμη . Μαζί με τους χωροφύλακες ήταν και οι δερβίσηδες Αλής και Μουχτάρ Τσελεπήδες οι οποίοι παρέμειναν στην Νάξο και ίδρυσαν τεκέ όπισθεν του ναού της Π. Χριστού .

Αυτοί οι χωροφύλακες αρρώστησαν και παρουσίασαν επιπλοκές όπως πόνους σε όλο το σώμα , κεφαλαλγίες , νεφρικά φαινόμενα , εξανθήματα , αιμορραγία και άλλα . Όλα τα συμπτώματα έδειχναν πως πρόκειται για δάγκειο πυρετό . Υπήρξε τόσο γρήγορη η εξάπλωση της ασθένειας που σε λίγες μέρες είχε σπείρει τον τρόμο σε όλους τους κατοίκους .

Σε άλλους η νόσος κράτησε 5 με  6 μέρες , σε άλλους περισσότερο . Μάταια ο εμπειρικός αλλά πολύτιμος γιατρός της εποχής Αντίγονος Παπαδάκης περιερχόμενος από σπίτι σε σπίτι προσπαθούσε να ανακουφίσει τους πάσχοντες  χρησιμοποιώντας επιθέματα , χυμούς φρούτων και άλλα γιατροσόφια . Στο τέλος υπήρξε και ο ίδιος θύμα της νόσου. Ο ιστορικός και στιχογράφος εκείνης της εποχής Χατζή Αναγνώστης Τζανετάκης γράφει:

Κι αφού δεν μας συντρέχασι

Ούτε δικοί και ξένοι

Αφίκασι μας έρημους

Καθένα να πεθαίνει

Και στα χωριά ετρέχασι

Αυτοί για να γλυτώσουν

Και έρημα τα σπίθια τους

Δεν θέλουν να ζυγώσουν

Οπού πεσε τ’ αερικό

Και μας εξεπαστρεύγει

Απόντες να εμπόριενε

Ο καθενείς να φεύγει

Μα κοκκινίζει σαν φωθιά

Κανείς δεν το προφτένει

Ούτε έμεινε ανήμπορος

Ούτε κανείς πιο μένει .

Κατά τη διάρκεια της νόσου πέθαναν μέσα σε δύο μήνες περισσότεροι των χιλίων ανθρώπων από τους οποίους οι τριακόσιοι στη Χώρα. Μεταξύ των θυμάτων υπήρξαν : οι αδερφοί Χρήστος & Νίκος Σκορδίλη, οι Στρατής Χρυσάφης και Θεόδωρος Μαστρόκαλης, οι δημογέροντες Αθανάσιος Κάλφας, Παντελής Αφεντάκης, Σωτήριος Λάλας, Ανδρόνικος Μπάφος, οι ιερείς Γεώργιος Δράκος, Ζαχαρίας Νουφράκης, ο Ιερομνήμων Σάββας, ο Ιωάννης Βγενάκης , ο καθολικός ιερέας Δον Μάρκος Σωμαρίππας , ο καπουκίνος πατήρ Φραγκίσκος Σαλτόλα και ο γιατρός Αντίγονος Παπαδάκης .

Η ασθένεια εξαπλωνόταν και απειλούσε να σκοτώσει όλο το πληθυσμός της Νάξου. Στις 21 Νοεμβρίου του 1762 τελέστηκε μεγαλοπρεπής λειτουργία και γονυκλισία στο ναό της Παντανάσσης υπό του επισκόπου Ιερόθεου, ακολούθησε μεγαλοπρεπής λιτανεία των εικόνων με τη συμμέτοχη άνω των εκατό ιερέων με όλα τα λάβαρα των ναών ακολουθούμενοι από χιλιάδες λαού και τη συμμετοχή των καθολικών και του καθολικού ιερατείου .

Ορθόδοξοι κρατούσαν την εικόνα της Ευαγγελίστριας του Κάστρου και καθολικοί την εικόνα της Θεοσκέπαστης σε ένδειξη αμοιβαίας ευλάβειας , ενώ συγκινητική ήταν η δέηση του καθολικού προεξέχοντος όπως και του ορθόδοξου αρχιερέα ενώ το πλήθος γονυπετής παρακαλούσε με δάκρυα την θεία αντίληψη .

Και το θαύμα της Θεομήτορος έγινε. Η ημέρα της 21ης Νοεμβρίου του 1762 θα μείνει ιστορική για τη Νάξο. Γιατί τη μέρα αυτή σήμανε η άμεση κατάπαυση της επιδημίας και η εξαφάνιση της . Αμέσως μετά την λιτανεία άρχισε να βρέχει με αστραπές και κεραυνούς σαν να έκανε πόλεμο η Θεία πρόνοια με τη Νόσο . Από τότε ακόμα και οι Τούρκοι που κατοικούσαν στην Νάξο κράτησαν σαν παράδοση και μέγιστο σεβασμό να τιμούν αυτή τη μέρα την ΜΕΓΑΛΗ ΜΗΤΕΡΑ».