Η λεπτομερής εξέταση ορισμένων τοιχογραφιών που βρέθηκαν στις ανασκαφές στην περιοχή του Ακρωτηρίου Θήρας επεφύλασσε μια μεγάλη έκπληξη για τους Έλληνες επιστήμονες. Η δρ Σοφία Σωτηροπούλου, φυσικός, που είναι ερευνήτρια στο Διαγνωστικό Κέντρο Έργων Τέχνης «Ορμύλια» στη Χαλκιδική, ο Κώστας Ανδρικόπουλος, επίσης φυσικός, ερευνητής στο ίδιο Κέντρο, και η Ελισάβετ Χρυσικοπούλου, αρχαιολόγος που συνεργάζεται στην ανασκαφή του Ακρωτηρίου, διαπίστωσαν ύστερα από λεπτομερείς αναλύσεις ότι το σπάνιο αυτό υλικό, η πορφύρα, είχε χρησιμοποιηθεί για να εμπλουτίσει τα χρώματα των τοιχογραφιών ενός δημόσιου κτιρίου, στο οποίο γίνονταν κατά πάσα πιθανότητα, θρησκευτικές τελετουργίες. Το χρώμα της πορφύρας είναι το ιώδες (μοβ). Η ουσία αυτή προέρχεται από την επεξεργασία κοχυλιών. Στα αρχαία χρόνια η πορφύρα ήταν ένα εξεζητημένο υλικό που κόστιζε αρκετά αφού η διαδικασία παρασκευής του ήταν ιδιαίτερα πολύπλοκη. Μέχρι σήμερα οι ειδικοί ήξεραν πως εκείνη την εποχή η συγκεκριμένη ουσία χρησίμευε στη βαφή ενδυμάτων και όχι στη ζωγραφική. «Το γεγονός ότι εκείνα τα χρόνια υπήρχαν στη Σαντορίνη τεχνίτες που γνώριζαν πώς να χρησιμοποιούν την πορφύρα στις τοιχογραφίες, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το επίπεδο τεχνογνωσίας και πολιτισμού του νησιού ήταν ιδιαίτερα υψηλό», λέει στα «ΝΕΑ» η δρ Σοφία Σωτηροπούλου. Το κτίριο, που ήρθε στο φως από τις ανασκαφές στο Ακρωτήρι, έχει την ονομασία «Ξεστή 3» από το είδος της πέτρας που κατασκευάστηκε. Οι εσωτερικοί του χώροι κοσμούνταν από τοιχογραφίες κάποιες από τις οποίες αναπαριστούσαν γυναίκες που συνέλεγαν κρόκους. Οι κρόκοι είναι ανοιξιάτικα λουλούδια. Οι στήμονές τους χρησιμεύουν στην παρασκευή του χρώματος της ζαφοράς (saffron -η σημασία του κρόκου στην κουζίνα, την οικονομία, τη βαφική, την οικονομία γενικότερα αλλά και τη θρησκεία του μινωικού πολιτισμού ήταν μεγάλη). Η διαδικασία καλλιέργειας και συλλογής του κρόκου για την παραγωγή και εκμετάλλευση της ζαφοράς γίνεται και σήμερα στην Κοζάνη. Ο τεχνίτης που έφτιαξε τις τοιχογραφίες είχε χρησιμοποιήσει ιώδες χρώμα για να τονίσει το μαντίλι που φορούσε στο κεφάλι μια γυναίκα. Σε μια άλλη περίπτωση, χρησιμοποίησε το ίδιο χρώμα για να τονίσει τα πέταλα των κρόκων που συνέλεγε σε ένα πανέρι η κροκοσυλλέκτρια. Οι επιστήμονες είχαν στο μυαλό τους ότι η συλλογή κρόκων αποτελούσε τότε ιεροτελεστία. Και αφού το κτίριο αυτό είχε θρησκευτικό χαρακτήρα, δεν αποκλειόταν ο τεχνίτης να είχε εξασφαλίσει κάποια ποσότητα πορφύρας ώστε να προσδώσει κύρος στις τοιχογραφίες που κοσμούσαν τον ιερό χώρο. Οι επιστήμονες εφάρμοσαν τη φασματοσκοπική μέθοδο micro-Raman για να αναγνωρίσουν τη σύσταση του ιώδους χρώματος στις τοιχογραφίες. Θα μπορούσε κάλλιστα να είναι μείγμα κόκκινης ώχρας, η οποία αποτελεί συνηθισμένη ανόργανη χρωστική ουσία, καθώς προέρχεται από ορυκτά. Η φασματοσκοπική μέθοδος που εφαρμόστηκε απέδειξε όμως ότι επρόκειτο για πορφύρα. Το ερώτημα που εξακολουθεί να υπάρχει και αποτελεί αντικείμενο επιπλέον έρευνας, είναι πώς βρέθηκε αυτή η ουσία στη Θήρα. Από το αρχαιολογικά δεδομένα που έχουν συγκεντρώσει οι ειδικοί μέχρι τώρα, δεν αποκλείεται το χρώμα αυτό να παραγόταν στο ίδιο το νησί. «Σημαντικές συγκεντρώσεις του είδους Murex trunculus (ένα από τα τρία είδη κοχυλιών από τα οποία παρασκευάζεται η πορφύρα) έχουν βρεθεί στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης όμως ακόμη δεν έχει ξεκαθαριστεί αν πρόκειται για υπολείμματα τροφών ή αν χρησίμευαν για την παρασκευή πορφύρας», λέει η δρ Σ. Σωτηροπούλου. Από την άλλη πλευρά, είναι γνωστό πως εκείνη την εποχή υπήρχαν πορφυροβαφεία στη συροπαλαιστινιακή ακτή και, σύμφωνα με κάποιες μη αμελητέες ενδείξεις, στην Κρήτη. Επομένως, το θέμα της προέλευσης της πολύτιμης χρωστικής ουσίας, εάν δηλαδή ήταν εισαγόμενη ή αν παρασκευαζόταν επί τόπου στο Αιγαίο (αν όχι αποκλειστικά στη Θήρα) παραμένει ανοικτό... Στην Κρήτη και τα Κύθηρα Η πορφύρα εχρησιμοποιείτο τα αρχαία χρόνια στο Αιγαίο για τη βαφή ενδυμάτων. Το γεγονός αυτό έχει έμμεσα επιβεβαιωθεί από τις σημαντικές συγκεντρώσεις οστρέων (κελύφη κοχυλιών) σε διάφορους οικισμούς της Κρήτης, των Κυθήρων και άλλων νησιών. Επίσης, ορισμένες πληροφορίες που αντλήθηκαν από πινακίδες σε Γραμμική Γραφή Β' ενισχύουν την άποψη ότι γινόταν αλιεία, κατεργασία και παρασκευή πορφυρής βαφής. Σύμφωνα με τα πρόσφατα ερευνητικά αποτελέσματα, αποδεικνύεται ότι ο Θηραίος ζωγράφος ήταν πιθανότατα ο πρώτος στην ιστορία του Αιγαίου που χρησιμοποίησε την πορφύρα στην τοιχογραφία. Οι επιστήμονες έχουν εξετάσει ένα μικρό μέρος των τοιχογραφιών της Σαντορίνης. Υπάρχουν κι άλλες τοιχογραφίες που βρίσκονται στο στάδιο της συντήρησης και δεν έχουν ακόμη εξεταστεί. Έτσι δεν αποκλείεται στο μέλλον να αποδειχθεί ότι οι ζωγράφοι της Θήρας είχαν την ικανότητα με ιδιαίτερες τεχνικές να χρησιμοποιούν ευρέως την πορφύρα στη δημιουργία τοιχογραφιών.