Είναι γνωστόν, ότι η μαντική, κατά την ελληνική (αλλά και ρωμαϊκή) αρχαιότητα, ήτο μία βαθειά πίστις για τούς θεούς, οι οποίοι, έδιναν σε ωρισμένους την διορατικήν ικανότητα να ερμηνεύουν τις θείες βουλές και να μαντεύουν τα μέλλοντα. Διαιρούσαν δε την μαντικήν σε άτεχνον και έντεχνον. Η πρώτη συνίστατο εις μίαν ενδόμυχον έμπνευσιν η «θεόπνευστον ορμήν», δια της οποίας ο άνθρωπος εγένετο όργανον πνεύματος, όπως ακριβώς με πολλούς αρχαίους Έλληνες76 και Εβραίους προφήτες. Έτσι και ο Έλλην Κάλχας, όπως τουλάχιστον διαβάζωμε στον Όμηρο, γνωρίζει «τα τ' εόντα τα τ' εσσόμενα προ τ' έοντα». Πρέπει εδώ να πούμε ότι, συνήθως, η εξάσκησις της μαντικής δυνάμεως εχορηγείτο εις ωρισμένους καιρούς και περιστάσεις, και μη λησμονούμε εδώ παρόμοια στοιχεία μαντικής δυνάμεως όπως: α) Οι εκστάσεις, κατά τις οποίες η ψυχή, επί ασθενειών η επί της κλίνης του θανάτου,77 απολυομένη των δεσμών της, ανακτά προς στιγμήν τις υψηλότερες δυνάμεις της. Παρόμοιες εκστάσεις είχαν οι αρχαίες Ελληνίδες γυναίκες, όπως η Κασσάνδρα, η Πυθία και οι Σίβυλλες. β) Τα όνειρα, μιας και ο ύπνος εθεωρείτο ότι χαλαρώνει τα σωματικά δεσμά της ψυχής, «αίρων αυτήν πλησιέστερον εις την θείαν αυτής καταγωγήν»78 Αυτός και ο λόγος που το όνειρο εθεωρείτο ως θεία έμπνευσις. «Και γαρ τ' όναρ εκ Διός εστί»,79 ενώ υπήρχε και θεός των ονείρων, σύμφωνα με τούς αρχαίους συγγραφείς.80 Πολλές φορές δε παρίσταντο στα όνειρα και πολλές θεότητες81 η θανόντων σκιές.82 Τα φαντάσματα αυτά των ονείρων, που έπεμπον οι θεοί στους κοιμωμένους, εξηρτώντο και ίσχυον μόνον εφ' όσον το όνειρο είχε σχέση με τούς θεούς και, ασφαλώς, εχρειάζετο η ερμηνεία τους από ονειροκρίτες η ονειροπόλους. ΚΑΙ...ΟΝΕΙΡΑ ΑΠΑΤΗΛΑ!.. Υπήρχον, όμως, και όνειρα απατηλά, όπως τουλάχιστον διαβάζωμε στον Όμηρο,83 ενώ πολλές φορές οι θεοί δια των ονείρων εξαπατούσαν τούς ανθρώπους!..84 Αυτός και ο λόγος που οι άνθρωποι δεν είχαν και τόση μεγάλη εμπιστοσύνη στα όνειρα, μιας και δια τούς αρχαίους τα όνειρα δεν είχαν και τόση σπουδαιότητα. Εάν, όμως, αυτά εγένοντο για απρόκλητα όνειρα, οι Έλληνες επεδίωκαν τις βουλήσεις των θεών να τις γνωρίζουν δι' εγκοιμίσεως. γ) Μη λησμονήσουμε εδώ να αναφέρουμε και μίαν τρίτην περίπτωσιν μαντικής τέχνης των αρχαίων Ελλήνων και Ελληνίδων, όπως, για παράδειγμα, οι χρησμοί, η μαντεύματα, ακόμη δε και αυτά που εκαλούντο θεοτρόπια, φήμαι, θέσφατα, λόγια κλπ. Το μέρος δε εις το οποίον ηρωτάτο ο χρησμός (χρήσθαι), ελέγετο μαντείον η χρηστήριον, ενώ ο μάντις που μετέδιδε τούς χρησμούς χρησμωδός η χρησμολόγος (χρησμοδότις ήτο η γυναίκα). Τα εν λόγω χρηστήρια, προσηρτημένα σε ωρισμένους τόπους και σε ναούς θεών, είχαν τούς δικούς των ιερείς η ιέρειες και απελάμβανον γενικώς της πίστεως και της γενικής φήμης παρά των Ελλήνων (αν θέλετε και παρά των βαρβάρων). Η ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ ΛΟΥΚΙΑΝΟΥ!.. Ένα ιδιαίτερον είδος των χρηστηρίων (μαντείων) ήσαν τα λεγόμενα σκευομαντεία, νεκρομαντεία η ψυχοπομπεία, τα οποία ήσαν συνδεδεμένα με την λατρεία των ηρώων η των χθονίων θεοτήτων, όπως για παράδειγμα το μαντείον του Αμφιαράου στον Ωρωπό, του Αμφιλόχου και Μόψου στην Κιλικία, του Ασκληπιού στην Επίδαυρο, του Κάλχαντος και Ποδαλειρίον στην Απουλία και αλλού. Στους παραπάνω ναούς, όσοι ήθελαν να λάβουν χρησμόν, και μάλιστα προς θεραπείαν ασθενειών, κατεκλίνοντο (εκοιμώντο, δηλαδή) επί ενός δέρματος θυσιασθέντος ζώου στο ιερείο. Ήτο κοινή η πεποίθησις, ότι οι θυσιάζοντες στους νεκρούς, όταν τούς επικαλούσαν, κοιμώμενοι στους τάφους αυτών η αγρυπνούντες, εφαίνοντο τα είδωλα των πεθαμένων και τούς έδιδαν τις ζητούμενες μαντείες! Ο Λουκιανός, που ως γνωστόν έζησε στον 2ον αιώνα μετά Χριστόν, μέσα στον Α λόγο της «αληθούς ιστορίας» του γράφει: «Πάνω από ένα όβολο πηγάδι ήταν τοποθετημένοι ένας πολύ μεγάλος καθρέφτης. Όταν κατέβαινε κανείς στο πηγάδι, άκουγε όλα, όσα λέγονταν πάνω στη γη όταν κοίταζε στον καθρέπτη έβλεπε όλες τις πόλεις κι όλους τούς λαούς σαν να ήταν παρών»!!... Είναι ν' απορή κανείς πως ο Λουκιανός μας διαβεβαιώνει πως: «Τότε είδα κι εγώ τούς οικείους μου και όλην την πατρίδα, εάν δε και εκείνοι με έβλεπαν, δεν έχω να πω κάτι πιο ασφαλές». («τότε και τούς οικείους εγώ εθεασάμην και πάσαν την πατρίδα, ει δε κακείνοι εμέ εθεώρουν, ουκ έχω το ασφαλές ειπείν»)!!... ΩΣΤΕ... ΤΗΛΕΟΡΑΣΕΙΣ, ΛΟΙΠΟΝ; Καταπλήσσεται, ομολογουμένως, ο αναγνώστης μ' αυτά που διαβάζει, αλλά η έκπληξίς του θα μεγιστοποιηθή όταν διαπιστώση ότι: α) Ο ίδιος ο Πυθαγόρας είχε ασκήσει την υδρομαντεία, ενώ ένα αμφισβητούμενο χωρίο του Αριστοφάνους86 αφορά μάλλον κατοπτρομαντεία, που μοιάζει με... τηλεόραση της σημερινής εποχής. β) Ο Παυσανίας αναφέρει ένα είδος υδροκατοπτρομαντείας για την πρόβλεψη της τύχης των ασθενών στην Πάτρα, και δη στο μαντείον του ιερού άλσους της Δημητρος,87 όπου το νερό της πηγής της θεάς, που μετονομάστηκε σε «αγίασμα του Αγίου Ανδρέου» αποδίδει και στην εποχή μας θαυμάσιες ιδιότητες!! Αξίζει εδώ να σημειωθή ο χθόνιος χαρακτήρας του «αψευδούς μαντείου», που τονίζεται με τα αγάλματα των χθονίων θεοτήτων. Παρόμοιο μαντείο (και δη υδρομαντείο) αφιερωμένο στον Θυρξέα Απόλλωνα υπήρχε κοντά στην πόλη Κυάνεας της Λυκίας, ενώ, κατά τον Παυσανία, στην πηγή του χρηστηρίου αυτού αντικατοπτριζόταν ό,τι δήποτε ήθελε κανείς να ιδή. Ανάλογη πηγή υπήρχε, κατά τον ίδιο συγγραφέα, και στο Ταίναρο, όπου κανείς μπορούσε να δη μέσα στην πηγή τα καράβια που περνούσαν!!..89 « ....ΕΙΣ ΕΚΣΤΑΣΙΝ ΠΕΡΙΕΡΧΟΜΕΝΟΙ»! Για να επανέλθωμε, λοιπόν, στο θέμα της μαντικής τέχνης, θα πρέπει να πούμε ότι ωρισμένοι ενδιαφερόμενοι εθεωρούσαν πολύ σπουδαιότερα «τα κυρίως και δια λόγου μαντεύματα, η υποτιθέμενοι ότι περιήρχοντο, μάντεις η μάντιδες, ων τας ασυναρτήτους φωνάς οι λεγόμενοι προφήται συνηρμολόγουν εις απαντήσεις, το πλείστον δυσνοήτους, διφορουμένας, και πολλών ερμηνειών δεκτικάς». Κοντολογίς, οι μάντεις η οι μάντιδες, περιερχόμενοι εις έκστασιν, συναρμολογούσαν ως επί το πλείστον δυσνόητες η διφορούμενες ερμηνείες χρησμών, πράγμα σύνηθες για την αρχαία εποχή. Ένας από τούς πρώτους χρησμοδότες θεούς ήτο ο Απόλλων και το περιφημότατο μαντείον, όπως των Δελφών, του οποίου τον πλούτον και την πολιτικήν επιρροήν ψάλλει ήδη ο Όμηρος90 και του οποίου η σπουδαιότης ηυξήθη κατά πολύ μετά την εισβολήν των Δωριέων. Μια άλλη κατηγορία μαντειών ήτο η δια των σημείων εμφανιζομένη, όπως στην αρχαία Ολυμπία, εκεί δηλαδή όπου οι ιερείς Ιαμίδαι εμάντευαν παρατηρώντας τα ιερεία και τα φαινόμενα επί των θυσιών.91 Κατά τον ίδιον τρόπο παρατηρούμε τα γεγονότα «εν τω Ισμηνίω του Απόλλωνος εν Θήβαις» μαντείον, καθώς και στο πανάρχαιο μαντείον του Διός στην Δωδώνη.92 Οι χρημοί, ιδίως οι επισημότεροι, εξασκούσαν μεγάλην επιρροήν και επί της πολιτικής ζωής των αρχαίων ελληνικών πόλεων, καθώς και επί της εθνικής αναπτύξεως της Ελλάδος, «εν όσω υπηρετούντο υφ' ιερέων την αρετήν και την σοφίαν θεραπευόντων». Πλην, όμως, εξέπεσαν εις την κοινήν υπόληψιν και πίστιν δεδομένου ότι, επί της εθνικής παρακμής, άρχισαν οι δεισιδαιμονίες και διάφορα κερδοσκοπικά παιχνίδια. Η ΕΝΤΕΧΝΟΣ ΜΑΝΤΙΚΗ Η έντεχνος μαντεία, για να ασκηθή υπό ωρισμένων μάντεων, θα έπρεπε να είχαν σπουδήν και γνώσιν, δεδομένου ότι εστηρίζετο (ως ήτο επόμενον) επί δεισιδαιμονιών και γι' αυτό ήτο εξαρτωμένη από διάφορα σημεία. Ο Όμηρος μας πληροφορεί93 ότι οι ασκούντες την έντεχνον μαντείαν, αποτελούσαν ιδιαίτερη τάξη, όπως ήτο αυτή των ιατρών, των κηρύκων κ.λ.π. Γενικώς, κάθε απροσδόκητο φαινόμενο εξελαμβάνετο ως τέρας και θείον μήνυμα (τέρατα και σημεία)94. Παρόμοια φαινόμενα, όπως τουλάχιστον μας πληροφορεί ο Όμηρος, εκ του Διός προερχόμενα, εκαλούντο «Διοσημίαι», ενώ δεν πρέπει ο αναγνώστης να παραγνωρίση τα φαινόμενα αυτά που ήσαν, επί παραδείγματι, οι αστραπές, οι βροντές, οι κεραυνοί, η ίρις, οι οιωνοί, δηλαδή μεγάλα όρνεα, που υποτίθεται εξεπέμποντο υπό των θεών από τον Όλυμπο, ακόμη δε το φτάρνισμα, ο ανθρώπινος αντίλαλος της φωνής του (κληδών, φήμη) και, ίσως-ίσως, έκτακτα φυσικά η παράδοξα φαινόμενα, όπως, για παράδειγμα, η βροχή αίματος που περιγράφει ο Όμηρος κλπ.95 Συνήθως όλα αυτά τα φαινόμενα εδήλωναν η ερμηνεύοντο ως ευτυχία η αποτυχία, έστω και αν για την ερμηνεία αυτών εχρειάζοντο οι μάντεις, προφήτες, θεοτρόποι, οιωνοσκόποι η οιωνισταί, θυοσκόποι και άλλοι.96 Ήσαν δε οι μάντεις άλλες φορές ιερείς και άλλες φορές ηγεμόνες, όπως ο Αμφιάραος, ο Έλενος, η Κασσάνδρα. Άλλοτε δε και δημιουργοί, σύμφωνα με τον Όμηρο.97 Μερικές φορές οι άνθρωποι αυτοί είχαν επιρροή επί της ερμηνείας του τέρατος και μάλιστα κατά τον τρόπον, που αυτό εφάνη.98 Άλλες φορές δε παρίσταναν το μέλλον συμβολικώς.99 Βαθμηδόν, όμως, για τις πολιτικές και άλλες επίσημες περιστάσεις υπερίσχυον οι χρησμοί, ιδίως δε για τις πολιτικές περιπέτειες που ωδηγούντο έχοντας προ οφθαλμών ένα χρησμό. Προσετέθησαν όμως, και άλλα στοιχεία, όπως οι εκλείψεις, οι διάττοντες αστέρες, οι τρικυμίες, οι πλημμύρες, η καπνομαντεία (εκ της κινήσεως του ανερχομένου καπνού), τα διάφορα είδη εντόμων και ζώων (όπως οι λαγοί, τα φίδια, οι αράχνες) και, προπάντων, τα όρνεα (οιωνοί). Δεν είναι τυχαία η φράσις «οιωνούς η όρνιθας γνώναι» που ήτο έργο των οιωνιστών η οιωνοπύλων. ΚΙ ΑΠΟ ΤΑ ΣΠΛΑΧΝΑ ΧΡΗΣΜΟΣ Ένας άλλος τρόπος μαντείας ήτο όχι η επιθυμία του να παρουσιασθή στον ενδιαφερόμενο κάποιο σημείο μπροστά του, αλλά αυτό, που θα εύρισκε μέσα στα εντόσθια η τα σπλάχνα των θυσιαζομένων ζώων στα ιερεία.100 Έτσι γεννήθηκε η ιεροσκοπία η ιερομαντεία δια των ιεροσκόπων (η βωμοσκόπων, θυοσκόπων, σπλαχνοσκόπων, ηπατοσκόπων κ.λ.π). Πέραν αυτών, υπήρξε η εμπυρομαντεία, την οποίαν επέβλεπαν οι πυρκόοι (δηλαδή της παρατηρήσεως της φλογός της θυσίας), που αποδίδεται εν αρχή στον Αμφιάραο, η πηγομαντεία, εις την οποίαν εξηγήσεις εδίδοντο οσάκις έριχναν ένα αντικείμενο σε μια πηγή όπου εβυθίζετο η επέπλεε και πόσους κύκλους παρήγε ο βυθιζόμενος λίθος, η κοσκινομαντεία, όπου κάποιος κρεμούσε σε μια κλωστή ένα κόσκινο (ενόχου η κλέπτου) και ενώ αυτό περιεστρέφετο, προεφέροντο διάφορα ονόματα. Εκείνος δε εις του οποίου το όνομα έπαυε στρεφόμενο το κόσκινο, ήτο ο ζητούμενος. Επί πλέον υπήρχε η χειρομαντεία, η τέχνη δηλαδή του μαντεύειν εκ της παρατηρήσεως των γραμμών της ανοικτής χειρός, που μνημονεύουν ο Αριστοτέλης, ενώ ο Αρτεμίδωρος (2ος αι. μ.Χ.) έγραψε ειδικήν θεωρίαν περί αυτής. Τέλος να θυμίσωμε την αξινομαντείαν η οποία περιλαμβάνεται κι αυτή εις την ως άνω κατηγορίαν. Κοντολογίς, το θέμα της μαντικής τέχνης, που δεν θέλησε να ευδοκιμήση και επί Ρωμαϊκής εποχής, αφού η δεισιδαιμονία προειδοποιούσε για την πτώσιν των θρησκευμάτων της εποχής, ήτο ένα θέμα που επηρέασε πολλούς (αν όχι όλους) εκ των προγόνων μας. Ακόμη περισσότερον όταν είχαμε να κάνουμε με ιέρειες, μάντιδες, προφήτιδες, πυθίες, σίβυλλες και τις όποιες χρησμοδότριες που εγνώριζαν πως να χαράζουν το παρόν και να προετοιμάζουν το μέλλον!....