Του φιλολόγου, ιστορικού και αρχαιολόγου Γιώργου Μάντζιου.
Η ΠΑΤΡΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
Ο πιο ακλόνητος μύθος που καλλιεργείται δυο αιώνες τώρα στα πλαίσια του εθνικού μας αφηγήματος είναι αυτός που θέλει την επίσημη ορθοδοξία κινητήριο μοχλό της ελληνικής επανάστασης. Τα ιστορικά γεγονότα όμως άλλα διδάσκουν. Ας τα μελετήσουμε:
Το 1798, τη χρονιά της δολοφονίας του Ρήγα Φεραίου,   κυκλοφορεί Το βιβλίο  «Διδασκαλία Πατρική» (εικόνα) ή αλλιώς «Πατρική Διδασκαλία», γραμμένο από τον πατριάρχη Ιεροσολύμων Άνθιμο.. Ένα βιβλίο που επιτίθεται εναντίον των ιδεών της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας και ουσιαστικά κατά των ιδεών του εθνεγέρτη Ρήγα. Πρόκειται για ένα από τα πολλά έντυπα που εκδίδονταν από το Πατριαρχείο στην προσπάθειά του να διατηρήσει την υποδούλωση αλλά και την εξουσία της Εκκλησίας μέσα από τα προνόμια που πήρε από τους Οθωμανούς.
Κάποιοι ιστορικοί  θεωρούν ως εμπνευστή του έργου αυτού τον ίδιο τον  Γρηγόριο τον Ε’, υποστηρίζοντας μάλιστα  ότι το συνέταξε  ο ίδιος, ενώ άλλοι ότι αυτό αποτελεί «πόνημα» του Αθανάσιου Πάριου, «άγιου» της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Ο πλήρης τίτλος του βιβλίου είναι: «ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΠΑΤΡΙΚΗ, συνταχθείσα παρά του Μακαριωτάτου Πατριάρχου της αγίας πόλεως Ιερουσαλήμ κυρ Ανθίμου εις ωφέλειαν των Ορθοδόξων Χριστιανών, νυν πρώτον τυπωθείσα δι ιδίας δαπάνης του Παναγίου Τάφου, εν Κωνσταντινουπόλει. Παρά τω Τυπογράφω Πογώς Ιωάννου εξ Αρμενίων, αψAη΄(1798)».
Η πρόθεση του συγγραφέα είναι σαφής από την εισαγωγή:
«Ἡ ἁγία Ἐκκλησία, ταῦτα μαθοῦσα [=τὴν ἔκδοση τοῦ συντάγματος καὶ τῆς προκήρυξης τοῦ Ρήγα], καὶ φρίξασα ἐπὶ τῷ ὀλεθρίῳ τούτῳ ἀκούσματι, ἔτι δὲ καὶ ἐπιταγὴν λαβοῦσα, ἐξέδωκεν εἰς τὸ κοινόν, διά τινος ἀδελφοῦ, ὡσὰν ἕνα σωτήριον ἀντίδοτον πρὸς τὴν ὀλέθριον ἐκείνην προτροπήν, μίαν πατρικὴν καὶ ἀδελφικὴν παραίνεσιν, εἰς τοὺς ἀπανταχοῦ χριστιανούς, κηρύττουσαν τοῖς πᾶσι καὶ λέγουσαν: ἀδελφοί, στῶμεν καλῶς».
Η «Πατρική Διδασκαλία» χαρακτήριζε τις ιδέες της ελευθερίας που εξέφραζε ο Διαφωτισμός, ως «νεοφανή και έντεχνον παγίδα» και ως το τελευταίο τέχνασμα το όποιο «εμεθοδεύθη ο πρώτος αποστάτης Διάβολος» για να παραπλανήσει τους ευσεβείς.
Ο συγγραφέας συμβούλευε υποταγή στην «ισχυράν βασιλείαν των Οθωμανών», ή οποία ήταν το δώρο του Θεού προς τους ορθόδοξους χριστιανούς, σταλμένο για να τους προστατεύει από τις αιρέσεις.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε δημιουργηθεί από τον Θεό εκ του μηδενός, για να σώσει τους Ορθόδοξους.
Ενδιαφέροντα είναι και τα σημεία όπου ο Άνθιμος υμνεί την Οθωμανική Αυτοκρατορία αλλά παράλληλα σημειώνει πως όποιος αγαπά τον Σουλτάνο, αγαπά και τον Θεό! Κατά την «Πατρική Διδασκαλία» η σκλαβιά δόθηκε από αγάπη προς τους εκλεκτούς του θεού!
«Αγαπητοί χριστιανοί πρέπει να θαυμάσουμε την άπειρον του Θεού προς ημάς αγάπην. Δείτε τι οικονόμησεν ο ελεήμων πάνσοφος ημών Κύριος διά να φυλάξει αλώβητον την αγίαν και ορθόδοξον πίστιν ημών των ευσεβών και να σώσει πάντας. Ήγειρε εκ του μηδενός την ισχυράν αυτήν βασιλείαν των Οθωμανών, αντί της των Ρωμαίων ημών βασιλείας, η οποία είχεν αρχίσει τρόπον τινά να χωλαίνει εις τα της ορθοδόξου πίστεως φρονήματα και ύψωσε [ο θεός] την βασιλεία αυτή των Οθωμανών, περισσότερον από κάθε άλλην, διά να αποδείξει αναμφιβόλως, ότι θείω εγένετο βουλήματι και ουχί με δύναμη ανθρώπων και να πιστοποιήσει [ο θεός] πάντας τους πιστούς, ότι με αυτόν τον τρόπον ευδόκησε να οικοδομήσει μέγα μυστήριο σωτηρίας διά τους εκλεκτούς…»
Προκειμένου μάλιστα να δοθεί και θεϊκή διάσταση στην υποταγή, ο Άνθιμος (όπως ακριβώς θα πράξει αργότερα και ο Γρηγόριος Ε’ στα αφοριστικά του για την Επανάσταση του ’21), επικαλείται τον Απ. Παύλο:
«Δεν υπάρχει εξουσία ει μη από θεού (προς Ρωμαίους 13.1). Κατέστησε λοιπόν εφ’ ημάς ο Κύριος, αυτήν την υψηλήν βασιλείαν (των Τούρκων!) διά να είναι εις μεν τους Δυτικούς ωσάν χαλινός, εις δε τους Ανατολικούς, ημάς, πρόξενος σωτηρίας".