Στα δυτικά του Σουφλίου, μέσα στον ορεινό όγκο της Ροδόπης, λένε οι κάτοικοι της περιοχής πως έζησε ο Ορφέας, ο ευγενικός αναμορφωτής της μουσικής και της αρχαίας θρησκείας.
Εκεί ακούστηκαν οι ήχοι της λύρας του και οι μεθυστικές κραυγές των Θρακών και των γυναικών τους των Μαινάδων που λάτρευαν τον Διόνυσο: Ίακχε Ίακχε Ίακχε.

Την ίδια κραυγή διαφοροποιημένη βγάζουν και σήμερα κατά τον ιερό χορό τους οι αναστενάρηδες, που κατάγονται από γειτονική με τη Ροδόπη περιοχή. Ιχ, ιχ. Αχ, αχ. Εχ, εχ.
Και οι σύγχρονοι Θρακιώτες, όταν χορεύουν μέσα στη ζάλη του κρασιού θα φωνάξουν μεταρσιωμένοι. Ίχαχα Ίχαχα.

Στην ορεινή αυτή περιοχή της Ροδόπης είναι εύκολο να μπεις από το Σουφλί και να προσπελάσεις στους κόρφους της.

ει ακόμα εκεί ένας κόσμος που ορισμένες συνήθειες του  θυμίζουν κάποια δρώμενα των αρχαίων Θρακών.

Αφετηρία η Μάντρα, χωριό που βρίσκεται εννιά χιλιόμετα βόρεια του Σουφλίου, στην Εθνική οδό Αλεξανδρούπολης Ορεστιάδας. Παρακλάδι της οδηγεί προς τα δυτικά μεσ' από την κοιλάδα μικρού ποταμού, που φέρνει τα νερά των γύρω βουνών και τα ρίχνει στο μεγάλο ποτάμι, τον Έβρο.
Ο δρόμος συμπορεύεται με το μικρό αυτό ποτάμι κι' ανοίγει το πέρασμα του ανάμεσα από κατάφυτα υψώματα.

Πρώτο χωριό η Αγριάνη που διατηρεί τ' όνομα του από τους Αγριάνες αρχαία των Θρακών φυλή.
Ενδεικτικό είναι και το παλιό του όνομα στην τουρκική είναι: Αχριάν Μπουνάρ, δηλαδή Πηγή των Αγριάνων.

Ονομασία φορτισμένη με ιστορικές μνήμες από το παρελθόν της περιοχής.
Τρία χιλιόμετρα παραπάνω είναι το Πρωτοκκλήσι. Μέγα ερέθισμα για την έρευνα της τοπικής ιστορίας το όνομα του.

Οι θρύλοι λοιπόν της περιοχής που στοματικά διασώθηκαν από πάππου προς πάππου ως σήμερα, θέλουν το χωριό να χτίστηκε την εποχή του Ορφέα, που
κατοικούσε λίγα χιλιόμετρα δυτικότερα στα βαθύσκια δάση όπου είναι σήμερα το χωριό Γωνικόν.

Η σύζυγος όμως του Ορφέα, η Ευρυδίκη, λέει το τοπικό παραμύθι, έφερε στην περιοχή του Πρωτοκκλησιού τον μεγάλο Θράκα μουσικό, ο οποίος έχτισε εδώ έναν ναό προς τιμήν του Πλούτωνα.
Ο αρχαιοελληνικός αυτός ναός του Ορφέα, διηγούνται οι χωρικοί, σώζονταν μέχρι το 1913,
που οι Βούλγαροι πήραν τις κολώνες του και τις μετέφεραν στη χώρα τους.
Οι Τούρκοι που είχαν καταλάβει την περιοχή στα 1361, ονόμασαν την τοποθεσία αυτή Μπας-Κιλισέ δηλαδή,

Πρώτη Εκκλησία κι' έτσι το χωριό μετονομάστηκε ελληνικά σε Πρωτοκκλήσι.
Την ύπαρξη αρχαίων θρύλων δικαιολογεί η παρουσία αρχαιοτήτων.
Πραγματικά το ύψωμα όπου είχε ανεγερθεί ο αρχαίος ναός, φωνάζει από μακριά την ιδιότητα του αρχαιολογικού χώρου.

Υψώνεται κατάφυτο ανάμεσα στα καλλιεργημένα χωράφια, όλο δέντρα και θάμνους.
Γύρω αφθονούν κομμάτια από κεραμίδια και οι χωρικοί βρίσκουν θαμμένα πιθάρια, θεμέλια από παλιές εκκλησίες, τοίχοι με βυζαντινά τούβλα, και υπολείμματα αρχαίου υδραγωγείου σώζονται ακόμα στην περιοχή.

Πόσο πρέπει ακόμα να ερευνήσουμε, να ξεσκαλίσουμε, για να μάθουμε τα μυστικά που μας κρύβει ετούτη η γη;
Κοντά στις παλιές πέτρες είναι και τα παλιά έθιμα που διατηρούνται ακόμα και μαρτυρούν ότι η ψυχή των αρχαίων προγόνων εξακολουθεί να ζει εδώ με την συνεχή παρουσία των Ελλήνων από τους προϊστορικούς χρόνους ως τις μέρες μας.

Το έθιμο του "Μπέη" που γίνεται την Καθαρή Δευτέρα κάθε χρόνο είναι το πιο αντιπροσωπευτικό.
Μια ομάδα μεταμφιεσμένων σε τέσσερα βόδια σέρνουν ένα αμάξι στο οποίο είναι θρονιασμένος ο "Μπέης" με αρχοντική φορεσιά. Στην παρέα συμμετέχουν ο "Αράπης" και η "Κατσιβέλα", ο "Κριτής" και η "Καντίνα" (= κυρία), καθώς και δύο γκαϊνταζήδες που με τα παραδοσιακά τους όργανα, τους αρχαίους άσκαυλους παίζουν τοπικούς χορούς σκορπώντας ολόγυρα το κέφι. Όλος αυτός ο θίασος των μασκαρεμένων επισκέπτεται όλα τα σπίτια του χωριού μοιράζοντας ευχές για καλή παραγωγή και υγεία των μελών κάθε οικογένειας. Ακολουθεί το βράδυ στην πλατεία συμβολικό όργωμα και σπορά από το "Μπέη" με ευχές για καλή παραγωγή και τέλος ο συμβολικός του θάνατος και η ανάσταση του.
Όλ' αυτά γίνονται για να βλαστήσει και καρποφορήσει ο θαμένος στη γη σπόρος.

Ο δρόμος όμως προχωρεί κι αφού περάσει το χωριό της Κυριακής με τα λευκά του σπίτια και τους χαμηλούς αυχένες ανάμεσα στα υψώματα, φτάνει σ' ένα ποτάμι. Είναι ο Ερυθροπόταμος που ανοίγει εδώ τη στενωπό του ανάμεσα στα βουνά οδεύοντας προς τα βόρεια στην αρχή για να μπει στη Βουλγαρία, για να ξαναμπεί σε λίγο στην Ελλάδα και δημιουργώντας μια ευφορότατη πεδιάδα να καταλήξει στον Έβρο, στο ύψος του Διδυμοτείχου.

Κοντά στο ποτάμι είναι το χωριό Μικρό Δέρειο, έδρα της ομώνυμης Κοινότητας.
Εδώ τώρα σκέφτονται να σταματήσουν την πορεία του ποταμού με μεγάλο φράγμα και να διοχετεύσουν τα νερά του για να ποτίσουν τη νότια περιοχή του Νομού Έβρου.
Νοικοκυρεμένο χωριό το Μικρό Δέρειο με τη μικρή κατάφυτη πλατεία και τα κτίρια των τοπικών υπηρεσιών γύρω της.

Εδώ είναι η έδρα της κοινότητας και των γύρω χωριών και οικισμών που οι κάτοικοι τους στη μεγάλη πλειοψηφία ανήκουν στη φυλή των Πομάκων.

Οι Πομάκοι αποτελούν μια ιδιόμορφη φυλή με δικά της ήθη και έθιμα κι' ελάχιστες ομοιότητες παρουσιάζουν με τους γύρω λαούς. Έλληνες, Τούρκους και Βούλγαρους. Κατοικούν στη Ροδόπη με το μεγάλο τους όγκο στο Βουλγαρικό έδαφος.
Στην Ελλάδα η περιοχή τους αρχίζει από το Νομό Ξάνθης και φτάνει μέχρι και τα χωριά του Δερείου.
Οι άνθρωποι αυτοί είναι ψηλόσωμοι και λεπτοί με γαλανά μάτια, ροδαλό πρόσωπο και ανοιχτόχρωμα μαλλιά.

Η γλώσσα τους είναι κράμα από βουλγαρικές κι' ελληνικές λέξεις, πολλές από τις οποίες έρχονται από την ελληνική αρχαιότητα όπως αρέσβαμ που θα πει αρέσω, αρνήσβαμ = αρνούμαι, ζαπεικασούβαμ = απεικονίζω, εγκίστρα = αγκίστρι, κατοικιάσβαμ = κατοικώ, ντρουμ = δρόμος, παιντεψία = παίδεψη, πραξούβαμ = πράττω.

Αισθάνεσαι ξεχωριστή συγκίνηση ν' ακούς τέτοιες λέξεις απολησμονημένες εδώ στις αγκαλιές της Ροδόπης μέσα σε τούτη την περιοχή αποκλεισμένη ως λίγα χρόνια με μηδαμινό οδικό δίκτυο και άγνωστη για τους πολλούς Νεοέλληνες χώρα. Ο χώρος αυτός της Θράκης, όπως έγραψε προ ετών ο κ. Παναγιώτης Φωτέας, που ως Νομάρχης Ροδόπης είχε μελετήσει τα θέματα των Πομάκων
"αποτελεί ένα ελκυστικότατο και ανεκμετάλλευτο ακόμη χώρο για τους Έλληνες ερευνητές των συναφών ανθρωπολογικών επιστημών".

Ενδιαφέρον πεδίο για την ιστορία εξακολουθούν να είναι οι Πομάκοι. Οι Βούλγαροι τους θέλουν Βούλγαρους γιατί η γλώσσα τους σ' ένα μεγάλο μέρος της αποτελείται από βουλγάρικες λέξεις.
Οι Τούρκοι τους θέλουν Τούρκους γιατί οι Πομάκοι είναι φανατικοί μουσουλμάνοι.
Οι Έλληνες ερευνητές στην πλειονότητα τους διαπιστώνουν ότι οι Πομάκοι είναι απόγονοι των αρχαίων Θρακών Αγριάνων που ζώντας απομονωμένοι στα βουνά τους απέφυγαν τις επιμιξίες που έγιναν με τους πληθυσμούς των πεδινών περιοχών.

Απομονωμένοι στα βουνά τους ζουν ακόμα και σήμερα οι Πομάκοι. Η λέξη απομονωμένοι έχει βέβαια σχετική σημασία μια κι' έρχονται τώρα σε κάποια επαφή με τον έξω κόσμο. Τους βλέπεις στις λαϊκές αγορές των πόλεων της περιοχής να φέρνουν και να πουλούν τα λίγα προϊόντα που παράγουν καθώς και αρωματικά φυτά, ρίγανη και άλλα που άφθονα φυτρώνουν στα βουνά τους. Η απομόνωση τους επιτείνεται από το ότι έχουν συνηθίσει να ζουν σε κλειστές κοινωνικές ομάδες και με οικονομική αυτοτέλεια εφόσον καταλίσκουν μόνο αυτά που οι ίδιοι παράγουν.

Θρησκευτική μειονότητα στους Μουσουλμάνους Πομάκους,
αποτελούν οι Κιζιλμπάσηδες (Κιζιλμπάσηδες = Κοκκινόκεφαλοι).
Αν οι Πομάκοι αποτελούν ακόμα αίνιγμα για την ιστορία, οι Κιζιλμπάσηδες είναι ένα μεγάλο μυστήριο.

Και πρώτα το όνομα τους. Γιατί ονομάστηκαν κοκκινοκέφαλοι; Ο ιστορικός του Διδυμοτείχου και δάσκαλος Δημήτριος Μανάκας αιτιολογεί τ' όνομα τους "διότι έβαφαν προ ολίγων ακόμη ετών την κόμην των με κινά".

Ο κ. Παναγιώτης Φωτέας που ως Νομάχης Ροδόπης συγκέντρωσε σχετικές πληροφορίες από πολλές πηγές αναφέρει την εκδοχή ότι επειδή εξισλαμίστηκαν βίαια εξαναγκάστηκαν να φορούν κόκκινο σαρίκι για να ξεχωρίζουν από τους άλλους Μουσουλμάνους.

Ο ιστορικός της Θράκης Κωνσταντίνος Κουρτίδης, εκφράζει την υπόνοια ότι οι Κιζιλμπάσηδες προέρχονται από τους Ερυθίνους αρχαία φυλή της Μικρός Ασίας που έγιναν αιρετικοί μετά τον εκχριστιανισμό τους με την επωνυμία Παυλικιανοί και πολλοί απ' αυτούς μεταφέρθηκαν κατά καιρούς από τους Βυζαντινούς στο χώρο της Θράκης.

Σύμφωνα με τα όσα διηγήθηκαν οι άλλοι Πομάκοι στον Κουρτίδη, οι Κιζιλμπάσηδες είναι αιρετικοί μουσουλμάνοι, δεν συχνάζουν στο τζαμί, αλλά σε δικό τους ναό που λέγεται τεκές.
Είναι ειρηνικοί, φιλάνθρωποι και ανεκτικοί.

Ο Κουρτίδης αναφέρει ότι ο θρησκευτικός τους αρχηγός λέγεται Σέχης, αυτός δε του χωριού Ρούσσα του Δερείου κατά τον Κουρτίδη "είναι λόγιος και ανεπτυγμένος, περιορίζει όμως την ιδιαιτέραν διδασκαλίαν του εις πολύ περιωρισμένον αριθμόν Μουσουλμάνων και Χριστιανών εις ένα είδος μυστικής διδασκαλίας συμβολικού βαθμού (Disciplina Arcana), αναγωμένης εις δόγματα δημιουργίας του κόσμου και του ανθρώπου ανάλογα προς τα Καβείρια και Διονύσια Μυστήρια. Πανάρχαιος κισσός συμβολίζει εν τη αυλή του Τεκέ τα δόγματα ταύτα".

Ο Τεκές της Ρούσσας όπως διαπιστώνει ο καθηγητής κ. Ευστ. Ζεγκίκης στο βιβλίο του "Ο Μπεκτασισμός στη Δυτική Θράκη" είναι Τεκές Μπεκτασήδων που ιδρύθηκε το 1402. Είναι συγκεκριμένα ο Τεκές του Κιζήλ Ντελή.

Οι Κιζιλμπάσηδες λοιπόν των ορεινών χωριών της Ροδόπης πιθανόν να είναι απόγονοι Μπεκτασήδων ενός μοναχικού, μυστηριακού μουσουλμανικού τάγματος που ιδρύθηκε στην Κεντρική Μικρά Ασία τον 13ο αιώνα και το οποίο είχε περιλάβει στις τάξεις του και πολλούς αιρετικούς χριστιανούς Νεστοριανούς και Παυλικιανούς.

Άλλωστε και η λατρεία των Μπεκτασήδων είχε πάρει πολλά χριστιανικά στοιχεία όπως: "η χρήση του κρασιού στις μυστηριακές τελετές... καθιέρωση της λατρείας των δώδεκα ιμάμηδων... καθιέρωση της Τριάδας Αλλάχ - Μωάμεθ - Αλή...".

Ευθύς μετά την κατάληψη της Δ. Θράκης από τους Τούρκους, δερβίσηδες των Μπεκτασήδων έρχονταν μαζί με τα πρώτα τουρκικά τμήματα και φαίνεται πως ήρθαν σ' επαφή με απόγονους των Παυλικιανών στη Θράκη που τους προσήλκυσαν στο δικό τους τρόπο λατρείας.

Οι Μπεκτασήδες, σύμφωνα με τις πηγές που μελέτησε ο κ. Ζεγκίκης, έχουν ανάμεσα στις άλλες τελετές κι' αυτήν που ονομάζεται Τζεμ κατά την οποία μετά από δημόσια εξομολόγηση και συγγνώμη, ακολουθεί οινοποσία με τελετουργική μορφή και χορός με μουσικά όργανα.
"Οι Μπεκτασήδες κατηγορούνται ότι στη συνέχεια συσκοτίζουν το χώρο της τελετής και προβαίνουν σε πράξεις μοιχείας".

Στις πράξεις μοιχείας αναφέρεται και ο Ηρόδοτος στο 4ο βιβλίο των ιστοριών του μιλώντας για τους Αγάθυρσους, αρχαία φυλή που κατοικούσε βορειότερα της Θράκης:
"Αγάθυρσοι... επίκοινον δε των γυναικών την μείξιν ποιεύνται, ίνα κασίγνητοι αλλήλων έωσι και οικήιοι έοντες πάντες μήτε φθονώ μήτ' έχθεϊ χρέωνται ες αλλήλους...".
"Οι Αγάθυρσοι... τις γυναίκες τους τις έχουν κοινές για τη μείξη, για να είναι όλοι αδελφοί ένας με τον άλλο και, σαν συγγενείς που θα είναι όλοι τους να μην φθονούνται ούτε να μισούνται μεταξύ τους...".

Το ίδιο διαπίστωσε και ο Κωνσταντίνος Κουρτίδης για τους Κιζιλμπάσηδες:
"Λέγεται ότι κατά την τελετήν ταύτην γίνονται όργια...".
Αυτά όλα λένε ότι γίνονται στον Τεκέ της Ρούσσας που εξωτερικά μοιάζει με τα δικά μας μοναστήρια.
Εκεί οι Κιζιλμπάσηδες το φθινόπωρο γιορτάζουν τη γιορτή που λέγεται "Καντήλ Γκετζεσή" (βραδυά του καντηλιού).

Δεν είναι εξακριβωμένο τι ακριβώς γίνετιαι εκεί γιατί όλες οι πληροφορίες προέρχονται από τους γείτονες των Κιζιλμπάσηδων Πομάκους, μια και οι ίδιοι δεν μιλούν ποτέ για τη θρησκευτική τους ζωή.

Μοιάζουν σε τούτο με τους αρχαίους μύστες των Ελευσίνιων, των Ορφικών και των Καβειρίων Μυστηρίων, που ποτέ δεν αποκάλυπταν την ουσία των μυστηρίων στα οποία είχαν μυηθεί.Ο Τεκές αυτός βρίσκεται χίλια μέτρα βορειοδυτικά του χωριού της Ρούσσας και δώδεκα χλμ. από το Μικρό Δέρειο.

Ο χωματόδρομος προσπερνά μια πετρώδη πλαγιά με μερικές βελανιδιές και καταλήγει στην είσοδο του τεκέ που δίνει τη μορφή λαχταριστής όασης. Μπροστά είναι ένα μεγάλο κτίριο χτισμένο με βουνίσιες πλάκες και θεόρατους κορμούς βελανιδιάς που χρησίμευε ως ξενώνας. Πανύψηλα κυπαρίσια στέκονται στην είσοδο της αυλής και ο κισσός το σύμβολο της μυστηριακής (διονυσιακής-ορφικής) λατρείας τα περιτυλίγει και σήμερα.

Αίσθημα ηρεμίας σε καταλαμβάνει στην κατάφυτη αυλή. Κάτω από τη γηραλέα πελώρια μουριά βρίσκεται η "πέτρα της σφαγής", είδος πρωτόγονου βωμού όπου θυσιάζονται τα ζώα που φέρνουν οι πιστοί.
Φτελιές και κυπαρίσια γεμίζουν το χώρο ολόγυρα και καλύπτουν το μικρό κάτασπρο κτίσμα που περιέχει του Κιζίλ Ντελή
τον τάφο, ενός από τους αγίους των Μπεκτασήδων που ίδρυσε τον Τεκέ στα 1402.

Μέσα στο στενόμακρο οίκημα βρίσκεται ο υπερυψωμένος τάφος σκεπασμένος με πράσινο ύφασμα.
Περιβάλλεται από κάγκελο με κηροπήγια τριγύρω. Εδώ οι πιστοί ανάβουν κεριά στη μνήμη του.
Σε μικρό ξύλινο τετραπτέρυγο υπάρχει επιγραφή στην Αραβική γλώσσα που η μετάφραση της υπάρχει στο βιβλίο του κ. Ζεγκίνη:
Ευχή
Στο όνομα του Ύψιστου και το φωτισμό του Κορανίου
Οι αδελφοί που επισκέπτονται την έδρα αυτή
Ας αναπέμψουν τρείς φορές το αχ και μια ευχή
Γιατί μόνο έτσι δοξάζεται ο Θεός
Αυτός είναι ο Σεγίτ Σουλτάνος
(Σεγίτ Αλή Σουλτάν ήταν το άλλο όνομα του Κιζίλ Ντελή).
Να έχει το "Αχ" της ευχής κάποια σχέση με τις κραυγές των αρχαίων Θρακών;
Απέναντι από την είσοδο αυτού του κτίσματος είναι το μαγειρείο με τζάκι αλλά χωρίς παράθυρα.
Χωρίς παράθυρα κι ένα άλλο χαμηλό τετράγωνο κτίσμα 16χ16 μ. που μένει κατάκλειστο για τους ξένους.

Ίσως σ' αυτό να γίνονται οι συνάξεις των μυημένων Μπεκτασήδων και Κιζιλμπάσηδων.
Αν ο Τεκές αυτός είναι δεμένος με τη ζωή των σημερινών κατοίκων της περιοχής, υπάρχουν εδώ κατάλοιπα της ανθρώπινης παρουσίας πριν από χιλιάδες χρόνια. Είναι τα περίφημα μεγαλιθικά μνημεία της Ρούσσας που πρώτος έφερε στο φως της δημοσιότητας ο αρχαιολόγος κ. Διαμαντής Τριαντάφυλλος.

Σε πολλές τοποθεσίες γύρω από το χωριό, "στις κορφές χαμηλών υψωμάτων που άλλοτε είναι επίπεδες και άλλοτε παρουσιάζουν πολύ μικρή κλίση", βρίσκονται τέτοια μνημεία. Είναι τάφοι κάτω από τύμβους που έχουν από πολύ παλιά ανασκαφεί από αρχαιοκάπηλους. Με τις μεγάλες πέτρινες πλάκες και τα πέτρινα κρηπιδώματα που τις περιέβαλαν και τα ελάχιστα υπολείμματα αγγείων που σώθηκαν φανερώνουν την ύπαρξη οργανωμένης ζωής από το 1000 π.Χ. περίπου.
Διαβάζω από την ανακοίνωση του κ. Τριαντάφυλλου:

"... Τα ευρήματα της ανασκαφής... είναι κυρίως πλούσια κι' ενδιαφέρουσα κεραμεική και λιγοστά μικροαντικείμενα, όπως χάλκινα βραχιόλια, χάλκινες και σιδερένιες πόρπες και πήλινοι σφόνδυλοι. Βρέθηκαν επίσης πήλινα ειδώλια πτηνών και ζώων που διακοσμούσαν μεγάλα αγγεία ".

Ενδιαφέρον είναι, ότι δίπλα στα μεγαλιθικά αυτά μνημεία υπάρχουν και χριστιανικοί και μουσουλμανικοί τάφοι, ένδειξη της συνέχειας της ανθρώπινης παρουσίας στον ίδιο χώρο. Οι αιώνες πέρασαν καθώς και οι διάφορες ανθρώπινες εξουσίες, άλλαξαν οι θρησκείες, η ανθρώπινη όμως παρουσία συνεχίζεται χωρίς διαλείμματα.

Λίγο μακρύτερα, 11 χιλμ. Β.Δ. της Ρούσσας, πλάϊ στο δρόμο που οδηγεί στο ύψωμα χίλια και δέκα μ. δεξιά του, βρίσκεται ένας βράχος με χαραγμένα σχέδια που χρονολογούνται, κατά τους αρχαιολόγους στην ύστερη εποχή του χαλκού ή στην πρώιμη του σιδήρου (1100-900 π.Χ.), που αντίγραφο της είναι στο αρχαιολογικό μουσείο της Κομοτηνής.
Υποτυπώδη σχέδια ανδρών και γυναικών σε διάφορες στάσεις και άλλες μορφές ίσως πουλιά και φίδια.

Πιθανό να έγιναν για θρησκευτικούς λόγους και να είχαν αποτρεπτικό χαρακτήρα.
Να υποθέσουμε ότι οι κάτοικοι της περιοχής, Πομάκοι και Κιζιλμπάσηδες είναι απόγονοι των ανθρώπων που άφησαν τα ίχνη της διάβασης τους από τη ζωή εδώ και 3000 χρόνια;
Ο θρύλος άλλωστε ότι εδώ στην περιοχή που έζησε ο Ορφέας μουσικός και ιδρυτής μυστηριακής θρησκείας και ότι στις κορφές της Ροδόπης υμνούσε τον Ένα θεό δημιουργό του Σύμπαντος, σε συνδυασμό με τα σημερινά κατάλοιπα των μυστηριακών τελετών και οργίων, πολλά μπορεί να σε κάνει να σκεφτείς ...

Καθώς φεύγουμε από την περιοχή, τη φθινοπωρινή μέρα, οι γύρω κορφές σκεπάζονται από καταχνιά.
Τα φύλλα των κυπαρισιών του Τεκέ μουρμούριζαν ελαφρά στο αχνό φύσημα του αέρα.
Και μου φάνηκε πως εδώ ξεδιπλώνονταν η ψυχή των αρχαίων μυστών με τις ενθουσιαστικές αναφωνήσεις προς τον Ίακχο.

Η αρχαία ψυχή της Θράκης εξακολουθεί να ζει σ' αυτά τα άξενα οροπέδια, άδολη, παρθενική και μυστηριώδης.
giosxx.blogspot.com