Δεν υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες για την έναρξη του ιερού προσκυνήματος της Χρυσοσκαλίτισσας. Η παράδοση αναφέρει ότι η ιερότητα του χώρου συνδέεται με την παρουσία (εύρεση) της εικόνας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου σε κόγχη του βράχου. Την εικόνα την έκρυψαν εδώ πιθανότατα την εποχή της Εικονομαχίας 726-842 μ.Χ. Λέγεται μάλιστα ότι βρέθηκε από έναν γεωργό που έβλεπε, ως όραμα, φλόγα καντηλιού τα βράδια. Πριν χτισθεί η Χρυσοσκαλίτισσα, στη θέση της υπήρχε άλλος ναός αφιερωμένος στη Κοίμηση της Θεοτόκου. Ήταν μάλιστα «προσκολλημένος» σε σπηλαιώδη βράχο. Στη σκέπη του βράχου υπήρχε και άλλος συνεχόμενος ναός της Αγίας Τριάδος. Κάποτε αποφάσισαν να χτίσουν μεγαλύτερη την εκκλησία και σκέφτηκαν η ανέγερση να γίνει στους πρόποδες του βράχου, διότι έτσι θα απέφευγαν τις δυσκολίες και τον κόπο του ανεβάσματος των υλικών. Λέγεται ότι ενώ η εικόνα είχε μεταφερθεί αλλού, μυστηριακά γυρνούσε στη θέση όπου είχε πρωτοβρεθεί. Όλοι θεώρησαν το γεγονός θέληση της Παναγίας να χτισθεί ο ναός πάνω στο βράχο, πράγμα που έγινε.