Της Αικ.Γ.Δασκαλοπούλου

Ο Σκεπτικισμός στην Αρχαία Φιλοσοφία

Ο σκεπτικισμός αποτελεί βασικόν μοτίβον εις την αρχαίαν ελληνική φιλοσοφίαν. Από τον Ξενοφάνη και τους Σοφιστές, έως τους Πυρρώνειους και τους Ακαδημαϊκούς σκεπτικούς, οι Έλληνες φιλόσοφοι ανερωτήθησαν εάν μπορούμε να γνωρίσουμε την αλήθεια. Παρόμοιες ανησυχίες συναντάμε και εις την Κίνα, ειδικώς εις το έργον Zhuangzi, ένα από τα πιο σημαντικά κείμενα του Ταοϊσμού.

Ο Πυρρωνισμός εν Ελλάδι

Με τον όρον Πυρρωνισμός ή Πυρρώνειος αίρεσις καθιερώθη να ονομάζεται η σκεπτικιστική φιλοσοφική σχολή, της οποίας ιδρυτής ήτο ο Αινησίδημος (1ος αι. π.κ.ε.) προς τιμήν του αρχαίου Έλληνος σκεπτικιστού φιλοσόφου Πύρρωνος εξ Ηλείας (360 – 270 π.κ.ε.), αν και η σχέσις του ιστορικού προσώπου του Πύρρωνος με την σχολήν ήτις φέρει το όνομα του, είναι κάπως θολή.

Γενικώς, κατά τον Πυρρωνισμόν, η αντικειμενική γνώσις διά τα πράγματα είναι αδύνατη, διατί σύμφωνα με τον φιλόσοφον Πύρρωνα δεν υπάρχει εις την πραγματικότητα ούτε αλήθεια, ούτε ψεύδος. Συνεπώς, διά τον κάθε σοφόν είναι προτιμότερον να «επέχει» (εποχή και όχι αποχή) προκειμένου έτσι να εξασφαλίζει διά τον εαυτόν του την αταραξίαν.

Οι οπαδοί αυτής της Σχολής ονομάσθησαν Σκεπτικοί φιλόσοφοι.

Το Zhuangzi και οι Ρίζες του Σκεπτικισμού στην Κίνα

Το Zhuangzi, όπως και το Daodejing, εστιάζει εις την αδυναμίαν της ανθρώπινης γνώσεως και παραλλήλως απορρίπτει την απόλυτη βεβαιότητα.

Συγκεκριμένα, το Zhuangzi αμφισβητεί την ύπαρξιν οριστικής αλήθειας, ενώ τονίζει διαρκώς την σχετικότητα των αντιλήψεων. Έτσι, προτρέπει εις την αποστασιοποίησιν από τα πάθη και τις εμμονές. Αντί, λοιπόν, δι' απόλυτες αλήθειες, ο φιλόσοφος προτείνει μία στάσιν εσωτερικής ηρεμίας και ανεπιτήδευτης ζωής.

Παράλληλοι Δρόμοι: Zhuangzi και Πυρρωνισμός

Πολλοί ερευνητές εντοπίζουν έντονες ομοιότητες ανάμεσα εις το Zhuangzi και τον Πυρρωνισμόν της ελληνικής φιλοσοφίας. Και οι δύο παραδόσεις:

Απορρίπτουν την απόλυτην γνώσιν.

Τονίζουν την σχετικότητα της αλήθειας.

Προτείνουν την αναστολήν κρίσεων διά την επίτευξιν εσωτερικής γαλήνης.

Εκτιμούν την φυσική, αυθόρμητη ζωήν χωρίς νοητικές αγκυλώσεις.

Χαρακτηριστικά, το Zhuangzi προβάλλει την αναζήτησιν της αταραξίας και της ηρεμίας ως στόχον της φιλοσοφίας. Κάτι ανάλογον βλέπουμε και εις τους Πυρρώνειους σκεπτικούς, οίτινες θεωρούσαν την αταραξίαν ύψιστον αγαθόν.

Η Τέχνη της Αμφιβολίας

Το Zhuangzi χρησιμοποιεί παραδείγματα εκ της φύσεως και της ζωής των ζώων, διά να δείξει ότι οι ανθρώπινες αξίες και οι αλήθειες είναι σχετικές.

Παρομοίως, οι Πυρρώνειοι επεσήμαιναν τις διαφορές αντιλήψεων μεταξύ ανθρώπων και ειδών διά να δείξουν ότι η γνώσις είναι ασταθής.

Επιπλέον, και τα δύο ρεύματα προτείνουν μια πρακτική ζωή χωρίς απόλυτες πεποιθήσεις. Οι επιλογές βασίζονται εις την εμπειρίαν,  τις συνήθειες και εις ό,τι υπαγορεύει η φύσις.

Διαφορές

Αν και κάποιοι μελετητές έχουν επισημάνει διαφορές μεταξύ Zhuangzi και Πυρρωνισμού, οι πιο βασικές αποδεικνύονται, τελικώς, επιφανειακές. Αμφότερα τα δύο συστήματα οδηγούν εις την εσωτερικήν ηρεμίαν, προτείνουν μετριοπάθεια εις τα πάθη και αμφισβητούν την δυνατότητα απόλυτης γνώσεως.

Η Πιθανότης Ιστορικής Επιρροής

Τα δύο φιλοσοφικά συστήματα εμφανίζονται σχεδόν ταυτοχρόνως (4ος-3ος αιώνας π.κ.ε.).

Η πιθανότης μίας άμεσης επαφής είναι μικρή, ωστόσο υπάρχουν  ενδείξεις ότι κοινή πηγή επιρροής ήτο ίσως ο πρώιμος Ινδικός Βουδισμός.

Η ινδική φιλοσοφία της εποχής περιελάμβανε έντονον σκεπτικισμόν, απόρριψιν απόλυτης αλήθειας και στόχευσιν εις την εσωτερικήν απελευθέρωσιν.

Γνωρίζουμε, εξάλλου, ότι οι Έλληνες της εποχής εγνώριζαν διά τον βουδισμόν, αφού είχαν έλθει εις επαφήν με αυτόν μέσω εγκαταστάσεων εις την περιοχήν, μετά την εκστρατείαν του Μεγάλου Αλέξανδρου.

Συμπεράσματα

Ο σκεπτικισμός του Zhuangzi και ο Πυρρωνισμός, λοιπόν, μοιράζονται ουχί μόνον  κοινές αξίες αλλά και παρόμοιες μεθόδους και φιλοσοφικούς στόχους.

Τοιουτοτρόπως , η ομοιότης ανάμεσά τους είναι τόσο εκτενής και βαθιά, ώστε δύσκολα μπορεί να αποδοθεί εις απλήν σύμπτωσιν ή ανεξάρτητη εξέλιξιν.

Αντιθέτως, φαίνεται πιο πιθανόν ότι προκύπτει από μια κοινή επιρροήν, κυρίως του ινδικού Βουδισμού, όστις διεμόρφωσε και τα δύο φιλοσοφικά ρεύματα.